Verlatingsangst: hoe kom je er van af?

Verlatingsangst, ja, die angst ken ik.

Eind jaren negentig was het. Station Haarlem. Mijn Grote Liefde stapte op de trein, gewoon om naar huis te gaan. We hadden geen ruzie. Hij dumpte me niet. Er was niets aan de hand maar het voelde alsof ik hem nooit meer terug zou zien. Alsof mijn hart eruit werd gerukt en ik als een gewond dier lag te bloeden daar op perron 1. Daar ging hij. Mijn alles. Mijn leven was definitief over.

Wat is separatieangst?

Ik weet wat verlatingsangst, separatieangst is, omdat ik dit heel vaak heb gevoeld. De overtuiging dat mijn geliefde bij me weg gaat, om nooit meer terug te komen. Het wachten op mijn geliefde, die zegt dat hij komt, om uiteindelijk nooit te arriveren. Pijnlijk. Overigens kwam Die Grote Liefde op dat station op een bepaald moment wel gewoon weer terug. Maar ik voelde me zo ongelooflijk eenzaam, alleen en verlaten. Ja, ik weet het, en dat wist ik toen ook: mijn reactie was ietsje pietsje overdreven. En bovendien niet geheel passend bij de situatie. Een trigger was het. Het ging niet om die jongen, het deed me aan iets denken, iets veel groters van vroeger. Van toen ik voor het eggie werd verlaten en hopeloos, klein en afhankelijk was.

Hoe ontstaat verlatingsangst?

De verlatingsangst is er niet alleen als je daadwerkelijk verlaten bent, of verlaten wordt. Verlatingsangst is niet enkel voorbehouden aan liefdesrelaties. Je kunt ook verlatingsangst ervaren in andere relaties, of bij verlies van werk, een huisdier of zelfs bij een object, bij een ding, zoals een huis. Verlatingsangst ontstaat meestal in je jeugd, doordat je ouders er niet voor je waren wanneer je ze nodig had, doordat je verwaarloost bent, onveilig gehecht, door herhaalde afwijzing, trauma of een pijnlijke verlieservaring. Niet zo moeilijk om op te lopen dus, wel wat lastiger om vanaf te komen.

Hoe kom je van verlatingsangst af?

Op dat station ervaarde ik fysieke pijn. Doodsangst. En dat gevoel gaf ik mezelf. Met mijn gedachten. Self inflicted pain. Er waren gedachten als: nu gaat hij dood. En nu komt hij echt nooit meer terug. Dat genre. Het was geen profetische gave, maar zo voelde het wel. Alsof ik voorvoelde dat het nu allemaal kapot zou gaan. Het naderend onheil.

Vervolgens had ik weer nieuwe gedachten zoals: het was ook gewoon te mooi om waar te zijn, zie je wel, het gaat allemaal toch kapot. Ze gaan allemaal bij je weg. Ik dacht toen nog dat het goed was om voorbereid te zijn. Zodat ik nooit teleurgesteld zou zijn (was ik ook nooit). Het ergste rampscenario denkbaar had ik al tot in de praktische details uitgedacht voor het zich kon uitrollen. De collatoral damage was een licht depressief gemoed, maar je moet er iets voor over hebben.

Vroeg genoeg om te rouwen

Totdat een coach een keer tegen mij zei ‘als je allerergste angst uitkomt, is het dan niet vroeg genoeg om te rouwen?’

Deze vraag is bij mij blijven hangen. Want ja, dan is het wel zeker vroeg genoeg. Bovendien toen ik er echt even bij stilstond realiseerde ik me dat nooit teleurgesteld zijn wel een erg armoedig voordeel was. Want laten we wel zijn het dient natuurlijk geen enkel doel om enge dingen alvast tot in de gruwelijkste details uit te denken. Alsof je minder van je kinderen gaat houden als je je er over na denkt wat er allemaal voor verschrikkelijks met ze kan gebeuren. Alsof het dan minder pijn doet als er daadwerkelijk iets verschrikkelijks gebeurd. Nee, de pijn is natuurlijk even erg.

Verlatingsangst saboteert mijn liefdesleven niet meer

Inmiddels saboteert mijn verlatingsangst mijn liefdesleven niet meer. Bovenstaande vraag van die coach heeft me geconfronteerd met de zinloosheid van het uitdenken van rampscenario’s. Iets waar ik, tot dat moment, echt heel erg goed in was geworden. Maar dit is wat je noemt echt een waardeloos talent.

Ook Acceptance and Commitment Therapy, de gedragstherapie die ik gebruik om cliënten te helpen naar een leuker lichter leven, heeft voor mij een complete switch in mijn leven betekent. Ik had een vermijdend leven en nu heb ik een ervarend leven.

Acceptatie van de pijn uit het verleden

Acceptatie van de pijn uit het verleden is daar een onderdeel van. Ik voel nu wanneer ik me mee laat sleuren door mijn gedachten. Wanneer ik mijn gedachten te serieus neem. Ik voel nu een duidelijk verschil wanneer ik mezelf verdrietig maak en wanneer er daadwerkelijk pijnlijke gebeurtenissen plaatsvinden (met een oorzaak van buitenaf). Ja, nog steeds doen mijn eigen gedachten me af en toe pijn. Soms is dat nu eenmaal zo. Maar het verschil is dat ik er nu niet zo mee versmelt. Dat ik het sneller opmerk. Ik identificeer me niet langer met die gedachten, althans, niet te lang.

Eén van de mooie dingen die ACT me heeft gebracht is het besluit om mijn leven niet langer meer te laten beheersen door deze what-if gedachten. Ik heb het dertig jaar gedaan, dus ik weet echt wel waar ik het over heb, maar het heeft geen enkel voordeel. Niet één. Je bent nooit voorbereid en dat hoeft ook helemaal niet.

De mannen in mijn leven moesten het gemis goedmaken

Sowieso heeft ook ACT wonderen gedaan voor mijn liefdesleven. Zo ben ik gaan ervaren dat een ander je niet compleet maakt. Ooit was dat echt anders. Ik voelde me afhankelijk. Mijn partners moesten het gemis van vroeger goedmaken. Als een onstilbare honger, want dat van die vroege jeugd, tja, dat kan je niet terugspoelen en herschrijven, dat is gewoon. Maar ergens wilde ik dat oplossen met mijn nieuwe liefdes. Het toedekken, herschrijven. Nu accepteer ik dat in mezelf, dat er triggers zijn en dat dat dan pijn doet.

Ik was niet goed genoeg

En dan dat gevoel niet goed genoeg te zijn. Die uitgekauwde, uitgekotste negatieve overtuiging.  Dat imposter syndrome wat zich manifesteerde in mijn liefdesleven en me motiveerde tot pleasen. Daardoor had ik altijd het gevoel dat ik, vroeg of laat, door de mand zou vallen. Als mijn vriendje mij zou ontmaskeren en mijn ware verdorven persoonlijkheid aan het licht zou komen, dan zou hij me zeker en vast verlaten. Dat moment zou sowieso komen, dat begreep ik ook wel. Want ja, ik was natuurlijk niet goed genoeg. En dat vriendje wel (bijzonder knap, 1.96, mooi dik glanzend haar, intelligent, creatief, grappig, authentiek, eerlijk ja, hij was het hele pakket) was dat wel.

Diepe onzekerheid dat je niet goed genoeg bent

Als je last hebt van verlatingsangst, is er die diepe onzekerheid dat je niet goed genoeg bent. En dat je daarom verlaten wordt. Dat er reden is om jou te verlaten. En dat dit is wat er uiteindelijk altijd zal gebeuren. De gedachte dat je niet goed genoeg bent, die gaat nooit meer weg. Ja, ik weet het bijzonder slecht nieuws.

Goed genoeg precies zoals je bent

Maar er is ook goed nieuws. En dat is de realisatie dat dit slechts een gedachte is. Het is nooit te laat om aan jezelf werken. Niet om goed genoeg te worden (want dat ben je al), maar door middel van bewustwording, acceptatie, door vriendelijker voor jezelf te worden, door realiseren dat je geen profetische gaven hebt;) en je net een echt mens bent. Goed genoeg precies zoals je bent. En dat het leven gewoon soms helemaal niet leuk is maar dat het een beter idee is je te laten verrassen, dan door overal op voorbereid te zijn. Want dat laatste maakt je onnodig angstig en verpest ervaringen die ook gewoon mooi kunnen zijn.